YÖK Başkanı Özvar: Bilginin üretimi, sürdürülmesi açısından bilimsel kitaplar ve süreli yayınlar önemli işlevler görüyor

ANKARA (AA) – Özvar, YÖK’te düzenlenen “Üniversite Dergileri: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalıştayı”nda yaptığı konuşmada, bilimsel bilginin üretimi, sürdürülmesi ve tüm dünya ile paylaşılması açısından bilimsel kitaplar ve süreli yayınların çok önemli işlevler gördüğünü belirtti.

Hakemli akademik dergilerin bilimsel üretimde başat rol üstlendiğini ifade eden Özvar, üniversite dergilerinin iyileştirilmesi konusunda da alanında uzman kişilerle istişare edilerek, veri temelli politikaların geliştirilmesi gerektiğini söyledi.

Özvar, akademik dergilerin bilimsel araştırmaların sunumuna, incelenmesine ve tartışılmasına kalıcı ve şeffaf zemin hazırladığını vurguladı.

Bilimsel dergi editörlüğü ve hakemliğinin özveri gerektiren zor bir görev olduğunu anlatan Özvar, şöyle devam etti:

“Editör ve hakemlerin makale değerlendirmelerinde büyük bir sorumlulukla hareket etmeleri beklenmektedir. Bir makalenin yayınlanması için özgün olması önemli bir ölçüt sayılır. Makale değerlendirme aşamasında, çalışmalarda kullanılan yöntem, analiz ve yorumların geçerliliğinin kontrol edilmesinden ve çalışmanın literatüre katkısından emin olunması beklenir. Bir makalenin hakem değerlendirme süreci, çalışmada hata olup olmadığının, daha önce yayınlanıp yayınlanmadığının ve herhangi bir düzeltme veya iyileştirmeye gerek duyup duymadığının belirlenmesi açısından oldukça önemlidir.”

Akademik yayıncılık

Özvar, yıllık 20 milyar doları aşan cirosuyla akademik yayıncılığın dünyada büyük ticari faaliyet alanı olduğunu aktardı.

Dünyadaki akademik yayıncılığın mevcut durumuna ilişkin ciddi eleştiriler olduğunu, muhtelif kurum ve kuruluşların alternatif arayışları desteklediğini anlatan Özvar, bununla birlikte büyük bütçeli yayınevlerinin ticari amaçlı yürüttüğü platformlara sahip dergilerin bilimsel makalelere halen baskın şekilde ev sahipliği yaptığını dile getirdi.

Rekabet etmesi güç görünse de üniversite dergilerinin küresel ölçekli yayınevlerine ait dergilere göre birçok avantajının olduğuna dikkati çeken Özvar, şunları kaydetti:

“Bu avantajların başında, TÜBİTAK’ın Dergipark gibi öncü ve kolaylaştırıcı projeleri sayesinde üniversite dergilerinin tamamına yakınının açık erişim olması, ticari kar amacı gütmemesi ve genç akademisyen nüfusumuzla daha dinamik bir makale işletim süreci işletebilme potansiyeline sahip olması gelmektedir. Arşivleme, koruma, bilgi erişimi ve maliyet sorunları sebebiyle basılı yayıncılığın yerini giderek dijital yayıncılık alırken, üniversite dergilerinin pek çoğunun elektronik yayıncılığa geçmiş olması önemli bir durumdur.”

“Kamusal sorumluluk ve bilimsel etik değerler göz ardı edilmemelidir”

YÖK Başkanı Özvar, dergilerin en fazla dikkat etmesi gereken konunun da intihal olduğunu vurguladı.

Bilim topluluğunun bir üyesi ve meslektaşı olarak her bilim insanının bilimin saygınlığını muhafaza edecek davranış içerisinde olması gerektiğinin altını çizen Özvar, “Bilimsel bir çalışmanın tamamının aşırılması gibi, bilimsel bir eserin belli kısımlarının alınıp özgün olarak yazılmış gibi gösterilmesi veya bazı resim ve grafiklerin atıf verilmeksizin kullanılması gibi intihal durumlarıyla da karşılaşılmaktadır. Bu tür vakalarla YÖK Disiplin Kurulu’nun karşılaştığını ifade etmek isterim.” diye konuştu.

Hem üzerine bilgi inşa edildiği için hem de yazarının akademik yükseltme ve atamasında kullanıldığı için sadece üniversite dergileri değil, tüm akademik dergilerde yapılan yayınların süreçlere uygun yapılmasının önemli olduğunu vurgulayan Özvar, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Üniversite dergilerinden öncelikli beklentim, akademik yayın süreçlerinde örnek davranışlar sergilemeleridir. Akademik süreçlere uygun olmayan davranışlar gösteren üniversite dergilerinin tespit edilmesi durumunda yaptırımların olacağının da bilinmesini isterim. ULAKBİM bünyesinde oluşturulan ve taranan dergilerin nitelikleri ile ilgili ölçütler getiren TR-Dizin, Türkiye adresli dergilerin kalitesinin artırılmasına katkıda bulunmaktadır. Öte yandan, Türkiye adresli dergilerin uluslararası endekslerde taranması istenen düzeyde değildir. Üniversite dergilerinin, uluslararası mecralarda daha görünür olmasını da beklemekteyiz. Üniversite dergilerinin bu amaçla ilk etapta hak ettiği yere ulaşmaları ve uluslararası endekslerde yer almaları oldukça önemlidir. Bizlerin önceliği, geleceğe yönelik planlamalar ile dergilerin kalitesini artırarak, uluslararası endekslerde taranmalarını sağlamak ve üniversite dergilerimizi, uluslararası araştırmacıların yayın yapmayı prestijli buldukları nitelikli dergiler sınıfına yükseltmektir. Üniversite dergilerinin uluslararası görünürlüğü artırılırken, kamusal sorumluluk ve bilimsel etik değerler de göz ardı edilmemelidir.”

“Scopus’ta Türkiye adresli 232 dergi bulunuyor”

Erol Özvar, üniversite dergilerinin mevcut durumunu anlamak için Türkiye adresli akademik yayınlar ile Türkiye adresli dergileri karşılaştırmakta fayda olduğunu ifade etti.

Bağımsız konu uzmanları tarafından oluşturulmuş, kaynaklardan bağımsız özet ve atıf indeksi Scopus’un verilerine göre, 2021’de dünyadaki toplam doküman sayısı 4 milyon 960 bin 674 iken Türkiye adresli araştırmacılara ait doküman sayısının 67 bini geçtiği bilgisini veren Özvar, şunları söyledi:

“Scopus verilerine göre, 2021 yılında dünya genelindeki 1000 bilimsel dokümandan 14’ü Türkiye’deki araştırmacılara aitken 1000 bilimsel dokümandan sadece 3’ü ulusal tabanlı yani Türkiye adresli dergilerde yayınlanmış eserlerdir. Ülkemizdeki araştırmacıların ürettiği uluslararası bilimsel doküman sayısından çok daha az miktarda uluslararası bilimsel dokümanlara, ulusal tabanlı dergiler ev sahipliği yapmaktadır. Bu açıdan baktığımızda, üniversite dergilerimizin mevcut durumunu iyileştirmek adına yapılacak tartışmaların ne kadar önemli hale geldiğini bir kez daha görmekteyiz.”

Türkçe yayınlar

Özvar, Dergipark sisteminde kayıtlı 1386 üniversite dergisinin bulunduğunu, bunlardan 502’sinin TR-Dizin’de tarandığını belirtti.

Scopus’ta 36 üniversite dergisinin bulunduğunu aktaran Özvar, sözlerini şöyle tamamladı:

“Dergipark bünyesindeki dergilerin daha çok endekste yer almaları için neler yapılabileceğinin tartışılmasına da ihtiyaç vardır. Hiç şüphesiz bu rakamlar bundan 15-20 yıl öncesi ile mukayese edildiğinde muazzam bir gelişme olduğu mutlaka vurgulanmalıdır. Üniversitelerimizin yavaş da olsa bu alanlara girdiğini memnuniyetle ifade etmek gerekir. Üniversitelerimizin kendi ana dilinde Türkçe yayın yapmaları en az uluslararası yayın dilinde yapılan makaleler kadar önemlidir. Kendi dilini işlemeyen, zenginleştirmeyen, bilimsel yayın aracı olarak kullanmayan üniversitelerin uzun vadede dünyaya söz söyleme imkanı bulunmayabilir. Bunu da hesaba katarak bu hususlarda katkı bekliyoruz.”

Muhabir: Mümin Altaş

sonbasin.com / AA